Afgelopen zaterdagavond (plaatselijke tijd) heeft een jonge sluipschutter geprobeerd Donald Trump dood te schieten. Trump was bezig met een toespraak tijdens een rally in Butler (een stad in Pennsylvania) toen de vijf schoten vielen. Eén aanwezige werd door een van de kogels dodelijk getroffen. Trump zelf werd aan zijn rechteroor getroffen en onmiddellijk door bewakers naar een ziekenhuis gebracht. Hij is, zo lijkt het momenteel, er goed van afgekomen. 

Vandaag verklaarde Trump dat het ‘enkel God’ was die heeft voorkomen dat hij is vermoord. Dat is een boude uitspraak van iemand die in zijn eigen leven er bitter weinig blijk van heeft gegeven zich aan Gods leiding en geboden te onderwerpen. Mensen uit zijn eigen omgeving hebben te kennen gegeven dat Trump geen christen genoemd zou kunnen worden. Waarom dan toch zo’n uitspraak over Gods ingrijpen? En waarom beschermde God dan niet het slachtoffer dat wél dodelijk werd getroffen? En waarom verhinderde God dan niet dat een jonge sluipschutter alle bewaking kon trotseren en vanaf een plat dak op Trump kon schieten?

Méénde Trump wat hij zei over Gods ingrijpen? Over wat hij al of niet ‘meent’ op dit punt – daar kan niemand over oordelen. Wij zijn geen hartenkenners. Je kunt hoogstens cynisch opmerken dat hij daarmee op z’n minst naar de mond van tienduizenden gelovige volgelingen sprak.

Intussen zitten we met een lastig probleem: hoe zit het met dat ‘ingrijpen’ van God? Waarom greep God in 1963 niet in toen president John F. Kennedy, en in 1968 toen zijn broer, presidentskandidaat Robert F. Kennedy, werd vermoord? Had God een afschuw van hen? En had God een bijzondere voorkeur voor president Ronald Reagan, die in 1981 wél een moordaanslag overleefde? Waarom stond God toe dat Julius Caesar in het jaar 44 v.Chr. werd vermoord, terwijl Hij verhinderde dat Adolf Hitler in 1944 wonderbaarlijk gespaard bleef tijdens een moordpoging? Was de wereld beter af met dit sparen van Hitler? Moest de wereld God daar dankbaar voor zijn? Hadden niet talloze Joden alsnog gespaard kunnen worden als de aanslag wel was gelukt?

Ik geloof dat het met dat ‘ingrijpen’ van God heel wat ingewikkelder is gesteld dan veel christenen oppervlakkig menen. Antwoord 1 in de Heidelbergse Catechismus zegt dat zonder de wil van God geen haar van ons hoofd kan vallen. Maar in Matt. 10:29-30 staat het iets genuanceerder: ‘geen musje zal op de aarde vallen zonder uw Vader’ – dat is niet dat de Vader dat per se wil, maar wel dat het nooit buiten de Vader omgaat. Ik denk dat de kerkvader Augustinus het prachtig geformuleerd heeft (later ook Thomas van Aquino in zijn Summa Theologiae). In mijn uiterst beknopte samenvatting: je kunt niet zeggen dat gebeurtenis A of B altijd teruggaat op Gods uitdrukkelijke wil, maar je kunt wel zeggen dat geen enkele gebeurtenis ‘buiten God om’ gaat. Dat is een groot verschil! Het kan nooit Gods wil zijn dat een sluipschutter iemand vermoordt, zoals zaterdagavond gebeurde. Maar als het toch gebeurt, kun je ook weer niet zeggen dat het buiten God om is gegaan. Dit is een buitengewoon lastige theologische kwestie, maar het zojuist genoemde onderscheid is wel het minste dat je hierover moet opmerken.

Je kunt hetzelfde ook ongeveer weergeven met de woorden ‘willen’ en ‘toelaten’: er zijn dingen die God op zichzelf niet wil – omdat ze slecht zijn – maar die Hij toch laat gebeuren. Ook dit is weer een lastige zaak omdat vooral hypercalvinisten eigenlijk alleen maar Gods wil lijken te onderscheiden. Zo suggereert G.H. Kersten in zijn Gereformeerde Dogmatiek dat de zondeval niet slechts door God werd ‘toegelaten’, maar Diens uitdrukkelijke wil was. Dit is het theologisch determinisme ten top.

Een Amerikaanse christen zei ooit tegen mij dat hij nog nooit in zijn leven aan een presidentiële verkiezing had meegedaan, maar dat hij één uitzondering had gemaakt: in 1960 had hij op de protestant Nixon gestemd om te verhinderen dat de katholiek Kennedy president zou worden. Maar die werd het toch – en Nixon bleek later een schavuit te zijn (Watergate-schandaal)! Wat schaamde mijn christenvriend zich! Was hij tegen Gods wil ingedaan!? Maar – is mijn tegenvraag – was het wel Gods ‘wil’ dat Kennedy, en niet Nixon president werd? En gebruikte God dan de Amerikaanse kiezers om zijn wil in vervulling te laten gaan?

In Duitsland heb ik gehoord van vooroorlogse christenen die nog nooit aan verkiezingen hadden deelgenomen, maar er tegen 1930 heilig van overtuigd raakten dat Adolf Hitler zo kennelijk de man was die door God was gezonden om Duitsland te redden. Toen hij dan ook aan de macht kwam, hebben veel christenen God innig gedankt dat Hij daarvoor ‘gezorgd’ had. Maar nogmaals: dat de schurk Hitler de macht kon grijpen, was niet per se Gods wil – is het God die schurken aan de macht helpt!? – maar het ging ook niet buiten Hem om! Je kunt ook zeggen: Hij ‘liet het toe’ om uiteindelijk zijn doeleinden te bereiken (die wij, mensen, nauwelijks kunnen narekenen).Als Trump, dan wel Biden, dan wel een derde persoon, in november tot president van Amerika zal worden verkozen, zal dat niet buiten God omgaan; Hij zal het ‘toelaten’. Maar of het Gods wil is dat Trump het wordt (en dat hij het in 2016 ook werd, en dat hij het in 2020 juist niet werd), is een heel andere zaak. En of het tot een zegen voor Amerika en de rest van de wereld zal zijn dat Trump – dan wel Biden, dan wel een ander – president van Amerika wordt, is weer een heel andere zaak. Laten we maar heel bescheiden zijn in een poging te verklaren wat in de geschiedenis volgens Gods wil en wat niet – want wat Hij echt niet wil, kan toch onmogelijk gebeuren? God laat bepaalde boze dingen toe omdat zij passen in zijn veel bredere wegen met deze wereld – maar zeg nooit dat God die boze dingen wil. En laten we dus ook maar voorzichtig zijn met uit te spreken wat afgelopen zaterdagavond in de stad Butler (Penns.) al of niet Gods doen was.