Waarom verschillen bijbelgetrouwe christenen zo sterk over de geestelijke betekenis van het huidige (etnische) Israël? Partij A beweert dat partij B toch wel stekeblind moet zijn om niet in te zien hoe wij vandaag de aanloop naar de vervulling van de bijbelse Israëlprofetieën beleven. Partij B beweert dat A toch wel stekeblind moet zijn om niet in te zien dat deze profetieën vervuld zijn/worden in de Kerk van Christus, en niet in het etnische Israël. A noemt B ‘vervangingstheologen’; B noemt A ‘christen-zionisten’. En beide partijen ergeren zich aan zulke termen.

De laatste tijd heb ik hierover nog weer eens nagedacht. En ik heb weer ontdekt dat het grote probleem gezocht moet worden in de vierde eeuw, tijdens wat ik de ‘Grote Verschuiving’ (Great Shift) heb genoemd. De oudste kerkvaders namen – voor zover we kunnen nagaan – de Israëlprofetieën nog letterlijk en namen Openbaring 19-21 letterlijk: eerst de wederkomst, dan het Messiaanse (duizendjarige) rijk, dan de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Dit veranderde in de vierde eeuw, niet allereerst door nieuwe bijbelse inzichten, maar door wat G.H. Heering (zij het om andere redenen) de ‘zondeval van het christendom’ heeft genoemd: de zogenaamde ‘bekering’ van keizer Constantijn de Grote en de verwording van het christendom tot staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk. Ineens draaide de theologie om als een blad aan de boom: dit ‘christelijke’ Romeinse Rijk werd gezien als de vervulling van de bijbelse profetieën aangaande het Messiaanse rijk, de Kerk van dat rijk was dan natuurlijk het ‘geestelijk Israël’ – tegen het etnische Israël werden in die tijd de eerste antisemitische maatregelen genomen! – en de wederkomst van Christus werd weggeschoven naar het eind van de wereldgeschiedenis, om dan (zo meende men) gevolgd te worden door de nieuwe hemel en aarde. Eén resultaat was dat de christelijke verwachting zich steeds meer ging focussen – niet meer op de wederkomst, maar – op het naar-de-hemel-gaan-als-je-sterft.

De nieuw ontstane christelijke theologie, die hiermee op een buitengewoon triest dwaalspoor was beland, werd samengevat door Augustinus. Hervormers als Luther en Calvijn waren doorgewinterde Augustinianen, zodat via hen deze dwalingen klakkeloos zijn overgenomen door het traditionele protestantisme. Daarmee werd de Hervorming van de zestiende eeuw in de praktijk een veel gematigder vernieuwingsbeweging dan de veel rigoureuzere en dramatischer ‘Grote Verschuiving’ van de vierde eeuw.

Ik zal het scheldwoord ‘christen-zionist’ – net als ‘biblicist’, ‘literalist’ en ‘israëlist’ – nu maar als een geuzennaam beschouwen (ook al zijn het onzinnige termen). Daartegenover plaats ik uitdagend de volgende ‘-ismen’:

(a) Het supersessionisme (ietwat incorrect ‘vervangingstheologie’ genoemd): de Kerk is het geestelijk Israël; voor het etnische Israël heeft God geen toekomst (behalve dat individuele Joden tot God kunnen komen en zich bij de christelijke Kerk kunnen voegen).

(b) Het spiritualisme: de profetieën over de komst van Christus moeten letterlijk, maar die over zijn tweede komst moeten geestelijk genomen worden (althans wat Israël en het Messiaanse rijk betreft).

(c) De volstrekt doorgedraafde ‘tussentoestandstheologie’ (door mij uitdagend intermedialisme genoemd; de status intermediusis de ‘tussentoestand’ tussen sterven en opstanding): talloze bijbelse voorzeggingen die betrekking hebben op de wederkomst, de opstanding en het Messiaanse rijk werden en worden zonder blikken op blozen op de ‘tussentoestand’ toegepast.

(d) Het achiliasme: er kómt geen ‘duizendjarig rijk’ (chilia = duizend); ondanks het duidelijk getuigenis van Openb. 19-21 wordt – beweert men – de wederkomst van Christus direct gevolgd door de ‘eeuwige toestand’ (nieuwe hemel en aarde).

(e) Postchiliasme: er komt wel een Messiaans rijk, maar ergens in de toekomst vóór de wederkomst van Christus; in dat Messiaanse rijk staat niet Israël centraal, maar de Kerk, die over de wereld de dominante positie zal hebben verworven.

Let wel: elke consequente rooms-katholiek, maar ook elke consequente anglicaan, lutheraan of calvinist (voor zover zulke christenen überhaupt over deze zaken hebben nagedacht) is een supersessionist, een spiritualist, een intermedialist, en hij is óf een achiliast (meestal), óf een postchiliast (soms). Maar gelukkig: in onze postmoderne (volgens sommigen post-postmoderne) tijd zijn veel christenen gelukkig niet erg consequent meer! Daarvoor vinden wij vandaag – de hemel zij dank – zelfs ‘christen-zionisten’ (ik blijf die stupide term maar overnemen) onder anglicanen, lutheranen en calvinisten, zowel onder de bevindelijk-gereformeerden als onder de Kuyperiaans getinte gereformeerden (om over de honderden miljoenen evangelicalen maar te zwijgen). Een degelijke vrijgemaakt-gereformeerde predikant die ik goed gekend heb, zei ooit: ‘Ik heb geprobeerd om overal waar ik in Romeinen 9-11 “Israël’ tegenkwam, daarvoor “de Kerk” te lezen; toen ik merkte welke absurditeiten dat opleverde, begon ik “Israël” als… Israël te lezen!’ Wat een ontdekking! ‘Israël’ mag in alle bijbelse profetieën én in het Nieuwe Testament gewoon als ‘Israël’ gelezen worden!! Ie moet er maar op komen… En dat zonder dat je daarmee een biblicist, een christen-zionist, een literalist of een israëlist wordt! Je gelooft gewoon de Bijbel.

Voordat de supersessionisten en spiritualisten met een stuk of tien ‘tegenbewijzen’ uit het Nieuwe Testament aankomen (zoals Rom. 2:28-29; 11:11-25; Gal. 6:16): die heb ik allemaal in mijn boek De toekomst van Israël al weerlegd. Dat zeg ik ook tegen de ‘preteristen’ (mensen die geloven dat Jezus al in het jaar 70 is teruggekomen), en die ook elke Godbepaalde toekomst voor het etnische Israël ontkennen.

Op vele punten zijn protestanten vandaag de dag bezig de kloof te verkleinen tussen henzelf en de rooms-katholieken. En die kloof is mijns inziens veel kleiner dan de kloof die de ‘Grote Verschuiving’ heeft teweeggebracht! Maar de hemel zij dank: ook over déze kloof worden vandaag vele bruggen geslagen. Al die nieuwbekeerde anglicaanse, lutherse en gereformeerde ‘christen-zionisten’ roep ik van harte toe: Welkom in de kring die is teruggekeerd tot het profetisch Woord én de uitleg daarvan zoals de oudste kerkvaders die gegeven hebben! ‘Terug naar de Schrift!’ riepen de Hervormers de katholieken toe! ‘Terug naar de Schrift!’ roep ik de supersessionisten, spiritualisten en intermedialisten toe! En voordat ze weer beginnen te protesteren, vraag ik hen vriendelijk éérst de 764 pagina’s van mijn De toekomst van Israël te lezen (de veel uitgebreidere tweedelige Engelse uitgave – Eternal People – omvat zelfs 1588 pagina’s); daarin heb ik al hun bezwaren uitvoerig behandeld.